بحران کم‌آبی و کاهش بارش‌ها در ایران جدی است؛ عوامل متعدد اقلیمی و مدیریتی، نقش تالاب‌ها و اهمیت مدیریت دقیق منابع آب از نگاه دکتر اردکانی بررسی شد.
ایران همواره با بارندگی‌های اندک و خشکی‌های پیوسته مواجه بوده است و رودخانه‌ها و تالاب‌ها در انتظار بازگشت باران و احیای سرزمین هستند. دکتر حسین اردکانی، استاد برجسته هواشناسی و اقلیم‌شناسی، با تاکید بر اهمیت علمی و تجربی مدیریت منابع آب، هشدار داد که بحران آب در ایران به نقطه‌ای رسیده که دیگر امکان چشم‌پوشی وجود ندارد.
او ضمن توصیف شرایط پیچیده اقلیمی ایران و میزان کم بارندگی، تاکید کرد که هر مقدار آبی که در کشور وجود دارد باید به بالاترین شکل مدیریت و مصرف شود، زیرا در صورت مدیریت نادرست، بحران آب تشدید خواهد شد و حتی مقدار کم آب نیز ارزشمند است. به گفته وی، مدل‌های دانشگاهی پیش‌بینی کرده‌اند که بارش‌ها پس از دهم آذر به سمت حد نرمال حرکت خواهد کرد، اما با توجه به خشکسالی شدید پاییز، احتمال بارش بالاتر از حد متوسط واقعی نیست.
درباره وضعیت تالاب‌ها، اردکانی توضیح داد خشک شدن و کاهش رطوبت این مناطق تاثیر مستقیمی بر کاهش ابر و میزان بارندگی در کشور دارد. به گفته او، تالاب‌ها با تامین رطوبت موردنیاز جو نقش کلیدی در مقدار و نوع بارش ایفا می‌کنند و اگر این زیست‌بوم‌ها خشک شده یا نیمه‌خشک بمانند، امکان بارش مطلوب به شکل محسوسی کاهش می‌یابد.
وی همچنین به ارائه طرح احیای دریاچه ارومیه اشاره کرد و تاسف خود را از اجرا نشدن این طرح به دلیل نبود حمایت لازم ابراز نمود. اردکانی گفت که همین امر موجب شده است که دریاچه ارومیه اکنون به منبع گرمایی و منشأ بادهای آسیب‌زا مبدل شود، هرچند با عزم جدی دولت، هنوز امکان اصلاح این وضعیت وجود دارد.
دکتر اردکانی وضعیت اخیر بارش کشور را «بسیار اسف‌انگیز» دانسته و خالی شدن بیشتر سدهای ایران را نشانه‌ای از بحرانی بودن وضعیت دانست. او ضمن اشاره به سابقه و تحصیلات خود در حوزه هواشناسی اظهار کرد که کاهش بارش‌های ایران تنها متاثر از تغییر اقلیم جهانی نیست؛ بلکه عوامل محلی از جمله «شار گرمایی» تابستانی تاثیر ویژه‌ای بر الگوی بارش‌ها دارند و باید توسط نهادهای تخصصی به خصوص سازمان هواشناسی به صورت تخصصی بررسی شوند.
دکتر اردکانی توضیح داد که پدیده شار گرمایی (Heat Flux) در تابستان، نقشی تعیین‌کننده در تغییر الگوهای جوی و بارشی خاورمیانه، ایران و شمال آفریقا دارد. این عامل که میزان انتقال گرما در واحد زمان به جو را اندازه‌گیری می‌کند، با تشکیل کمربندی از فشار کم در سطح زمین، منطقه ایران، عربستان و شمال آفریقا را تا هند و پاکستان تحت تاثیر قرار می‌دهد. این فرایند موجب کاهش نفوذ سامانه‌های بارشی به ایران می‌شود، به خصوص در فصل پاییز. او افزود شدت این پدیده مانع حرکت سامانه‌های بارشی، که از دریاها تغذیه می‌شوند، به ایران می‌گردد و به همین علت، بارش‌ها در برخی نقاط کشور، به ویژه مرکز و جنوب ایران، کاهش یافته است.
به گفته این استاد هواشناسی، برای دستیابی به درک علمی دقیق‌تر درباره کمبود بارندگی و مدیریت بحران آب کشور، باید مطالعات بیشتری درباره شار گرمایی تابستانی انجام گیرد. او تاکید کرد که تاکنون بررسی دقیقی در خصوص این مولفه از سوی سازمان هواشناسی کشور صورت نگرفته و این موضوع می‌تواند کلید حل بخشی از بحران کم‌آبی باشد.
اردکانی در ادامه با اشاره به دیگر عوامل موثر بر اقلیم ایران توضیح داد که میزان برف زمستانی در کوهستان‌هایی مانند هیمالیا، تبت، هندوکش و البرز تاثیر زیادی بر الگوهای دمایی و بارشی ایران دارد. پیشرفت فناوری‌های ماهواره‌ای امکان اندازه‌گیری دقیق سطح پوشش و عمق برف را فراهم کرده است و این داده‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در تحلیل‌های اقلیمی ایفا می‌کنند. تجربه پنجاه‌ساله او نشان داده است که افزایش میزان برف در این ارتفاعات منجر به خنک‌تر شدن و طولانی‌تر شدن تابستان‌ها و شروع زودتر فصل پاییز می‌شود، و در سال‌هایی با کاهش پوشش برف، گرم شدن زمین و کاهش مقدار و تاخیر در بارش پاییز رخ داده است.
دکتر اردکانی به پدیده‌های دورپیوندی (Teleconnection) نیز اشاره کرد و اثرات پدیده‌هایی چون ال‌نینو، لانینا و نوسان مادن-جولیان (MJO) را در تغییر الگوهای بارش جهان و ایران توضیح داد. او بیان کرد که فعالیت قوی موج MJO در اقیانوس هند می‌تواند منجر به انتقال رطوبت بیشتر به منطقه ایران و بروز بارندگی‌های سنگین شود. به عنوان نمونه، باران‌های بسیار شدید و وقوع سیلاب‌های سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ ایران با فاز فعال MJO مرتبط بوده است.
اردکانی با ابراز تاسف از بی‌توجهی به مسائل اقلیمی و زیست‌بوم‌های حیاتی ایران، توضیح داد که بی‌توجهی به تالاب‌ها نقش مهمی در تشدید بحران آب و آب‌وهوایی کشور ایفا می‌کند. در مقاله علمی ارائه‌شده توسط او، اهمیت تالاب‌های ایران، عراق و سوریه با مساحتی حدود ۵۰ هزار کیلومتر مربع در تامین بخار آب و کمک به تعادل اقلیم منطقه، به شکل دقیق بررسی شده است.
- ایران با کمبود بارش و بحران آب مواجه است.
- عوامل انسانی، سوء مدیریت منابع آب و پارامترهای فیزیکی چون شار گرمایی در ایجاد وضعیت فعلی موثر هستند.
- تالاب‌ها و میزان برف کوهستان‌ها نقش بسزایی در تامین رطوبت و بارش کشور دارند.
- پدیده‌های دورپیوندی مانند MJO، ال‌نینو و لانینا باعث نوسانات بزرگ در شرایط جوی و بارشی می‌شوند.
- مدیریت صحیح منابع، انجام مطالعات علمی و توجه به زیست‌بوم‌ها می‌تواند در مقابله با بحران آب و خشکسالی راهگشا باشد.
